MEYVEDE BUDAMA

MEYVE AĞAÇLARININ BUDANMASI

BUDAMANIN ESASLARI
Budamanın Amacı :Budamanın değişik amaçları vardır. Bunları maddeler halinde sıralamak gerekirse;
-         Meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi en kısa zamanda oluşturmak ve korumak,
-         Gövde üzerinde düzenli ve dengeli bir taç oluşumu sağlamak  Meyve ağaçlarının bakımını, meyvelerin derimini, zararlılarla savaş vb. teknik işleri kolaylaştırmak,
Kurumuş, hastalıklı, ekolojik ve mekanik etkilerle zararlanmış, kırılmış dallar ile birbiri üzerine binmiş ya da dar açılı dalları kesmek,
      Karbon asimilasyonunu arttırmak amacıyla ışığın ağacın iç kısımlarına daha iyi girmesini sağlamak ve yaprak yüzeylerini arttırmak,
    Periyodisite yi önlemek ve her yıl düzenli ürün almak,
       Meyve kalitesini iyileştirmek,
        Dikim zamanı ve bunu izleyen birkaç yıl içerisinde budama ile mahsule yattığı zaman, kırılmaksızın meyveyi taşıyacak şekilde kuvvetli gelişen ve geniş açılar yapan dalları seçerek, ağaca iyi şekil vermek,

 2.Fizyolojik Esasları:

     Meyve ağaçlarında, tohumun çimlenmesiyle ağacın verime yatması arasında geçen devre gençlik, verime başlama zamanıyla verimden düşünceye kadar geçen devre olgunluk, bunu izleyen devre de yaşlılık devresi olarak üç fizyolojik yaşam devresi vardır.

Ağaçlarda, yapraklar tarafından üretilen karbonhidrat miktarının kökler tarafından alınan madensel maddelere (özellikle N ) oranı önemlidir ve eşit olmalıdır. Eğer CH/N>1 ise meyve ağaçlarında çiçek tomurcuğu, CH/N<1 ise sürgün oluşumu daha fazla olur.

Gençlik devresinde toprak altı organlarının çabaları, toprak üstü organlarının çabalarından fazladır. Yani CH/N oranı 1 den küçüktür. Meyve ağaçlarında kuvvetli sürgünlerin oluştuğu bu devreye “Gençlik Kısırlığı” denir.

Gençlik kısırlığı devresinin mümkün olduğu kadar kısa olması istenir. Bu nedenle;

-  Kök kesmek

-  Fidanları azotlu gübrelerle dengeli bir şekilde gübrelemek,

-  Zayıf anaç kullanmak,

-  Işık yoğunluğunu arttırmak için düzenli bir taç oluşturmak,

-  Asimilasyon yüzeyini arttırmak için dalları uzun bırakmak,

-  Kuvvetli büyüyen dalların gövde ile yaptıkları açıları genişletmek,

-  Fazla dalların bir kısmını seyreltmek gibi tedbirlere baş vurulur.

Yaşlı ağaçlarda da fizyolojik denge generatif büyüme lehine bozulur. Bu durumda da; -  Dalları daha kısa kesmek,

-  Daha önceden eğilmiş bükülmüş dalların bir kısmını çıkarmak,

-  Açıları genişletilmiş dalların açılarını düzeltmek,

-  Fazlaca meyve dalı seyreltmesi yapmak,

-  Ağaçları azotlu gübrelerle gübrelemek gibi önlemler alınabilir.          

 3.Budama Tekniği:

 Budama işlemi teknik bir işlemdir. Bu sebeple bazı kuralları vardır. Şimdi bu kuralları maddeler halinde sıralayalım;
      Ağaçlar fizyolojik devrelerden hangisinde ise ona göre budanmalıdır.
        Şekillendirme devresinde budama işlemleri odun dallarına uygulanmalı, zorunlu olmadıkça meyve dallarına dokunulmamalıdır. Böylece meyve ağaçlarına iyi bir şekil verileceği gibi erken meyveye yatması sağlanır. Aksi işlemlerde ise düzensiz şekillenmelere ve geç meyveye yatmalara neden olunur.
     Verime yatmamış genç ağaçlarda yapılan sert budamalar çiçek gözü teşekkülünü engellediği için ağaçların gençlik kısırlığı devresinin uzamasına neden olur.
        Budanacak olan ağaç toplu incelenmeli  ve her dal ayrı ayrı ele alınmalıdır.
       İyi şekillendirilmiş ağaçta dal kesme vegetatif gelişmenin oluştuğu uç kısımlarda uygulanmalıdır.
      Gövde üzerinde tacı oluşturan ana dallar aynı yükseklikte ve eşit açılarla dağıtılmalı, eşit kuvvette olmalıdır.(Şekil 4.1.)

Şekil 3.1.Yan dalların üstten görünümü.

     Şekilde lider etrafında ana dalların dağılımı görülmektedir. Doğru taç oluşumunda gelişme kuvvetleri aynı ve lider etrafında eşit açılarla dağılmış  beş adet dal seçilmiş, böylece çok ideal bir kat oluşturmuştur. Yanlış olan taç oluşumunda ise yan dallar çok sık olduğu için birbirini gölgeleyeceğinden ve kültürel işlemleri zorlaştıracağından ideal bir taç oluşturulamamıştır.

- Ana dalların gövde ile yaptıkları açılar 45-60^o olmalıdır. Dar açılı olan dalların direnci zayıf olduğu için çabuk kırılır.

      Şekil 3.2. de görüldüğü gibi genç dalların açılmasında mandalların ucuna takılan ağırlıklar kullanılabilir.

Eğer ağırlıkların hazırlanmasında ve temininde güçlükler yaşanırsa dal açılarını genişletmek için kürdan, budama artıkları, saz kamışı, ince tahta vb. malzemeler  kullanılabilir. Önemli olan ne şekilde olursa olsun dik gelişen dalların açılarını genişletmektir.

Şekil 3.3. b’de açısını genişletmek istediğimiz dal, dal açıcı kullanmadan budama ile doğal olarak genişletilmiştir. c’de ise dışa bakan dal çıkarılmış kürdan ile açı genişletilmiştir.

Yardımcı dal oluşumuna özen gösterilmelidir. Yardımcı dallar ana dallar üzerinde mümkün olduğu kadar eşit uzaklıkta ve aynı yönde bırakılmalıdır. Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında vegetatif gelişme bakımından rekabet olmamalıdır ve şekil bakımından düzenli gelişmelerini sağlayabilmemiz için yardımcı dallar, ana dalların büyüme noktasından 15-25 cm. daha aşağıda seçilmelidir. Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında 45^o lik açı olmasına dikkat etmek gerekir.

-        Ana dallar arasında vegetatif gelişme bakımından düzensizlikler varsa;

a)      Kuvvetli dallar üzerindeki meyveler tamamen bırakılarak zayıf dallar seyreltilmeli,

b)      Kuvvetli dallar üzerinde çok fazla dal bırakılarak besin maddelerinin bir noktaya akmasına engel olunmalı, zayıf dallarda da dal seyreltmesi yapılarak besin maddesi akışları büyüme noktalarına yönlendirilmelidir.

c)      Kuvvetli gelişen dalların açıları genişletilmeli, zayıf gelişen dalların daraltılmalıdır

      Şekil 3.4.de farklı açılardaki dalların gelişme durumları görülmektedir.Yere paralel olarak gelişen dallar üzerinde kuvvetli sürgünler(obur dallar) oluşur.  Lider ile dar açılı büyüyen dallar ise kuvvetli gelişir ve geç meyveye yatar. Ancak Düşey ile 45-60^o açı ile gelişen dallar üzerinde meyve gözleri oluştuğu için erken meyveye yatar.

-         Unutulmamalıdır ki dalları kısa kesmek vegetatif gelişmeyi, hiç kesmemek ya da uzun bırakmak ta generatif faaliyetleri teşvik eder.

-         Aynı noktadan yan yana büyüyen aynı kuvvette dalların gelişmesine izin verilmemeli, geniş açılı dal bırakılarak dar açılı olan çıkarılmalıdır.      

-         Meyve ağaçlarında türler ve çeşitler arasında gelişme bakımından, oluşturdukları dal ve dalcık sayıları bakımından ve çiçek tomurcuklarını oluşturdukları yerler bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Bu sebeple türler içindeki çeşitler ayrı ayrı incelenmelidir. Örneğin bir elma çeşidi olan Jonafree, uzun kesimlerde ölü göz oluşturmaktadır. Bu çeşitte daha kısa kesimler yapmak gerekmektedir. 

 

Üstteki şekillerde dal kesimlerinin nasıl yapılacağı gösterilmektedir. Liderde dikim yılında yapılan kesimlerde, aşı noktasının ters istikametindeki göz üzerinden, yan dallarda ise dışa bakan göz üzerinden kesim yapılmalıdır. Kesim meyilli yapılmalı, göze zarar verilmemelidir.

4.Budama Zamanı:

            Budama zamanı, meyve ağacının toplu büyümesini, kesime karşı göstereceği tepkiyi, verimini, fizyolojik ve ekonomik ömrünü etkiler. Budama kış ve yaz (yeşil ) olmak üzere iki ayrı ve zıt mevsimlerde yapılır.

            4.1.Kış budama zamanı:

            Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir. Kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından, en uygun bir zaman dilimidir. Çünkü bu devrede hem işçi temini yaza göre daha kolay hem de ağaçlarda yapraklar olmadığı için çıkarılacak dallar kolaylıkla tespit edilebilir. Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce, budamanın yapılması doğru olmaz, don tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalıdır. 

4.2.Yaz budama zamanı:

Yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, bükme, eğme, dalların birbiriyle karşılıklı olarak bağlanmaları ve açıların genişletilmeleri, daraltılmaları gibi yapılan işlemlerin tümüne yaz budaması denir. Yazın yapılan budamalar kışın yapılanlara göre daha fazla bodurluk sağlar.

Yaz budaması yaparken meyve/yaprak oranına dikkat edilmelidir.

            Yaz budamasında amaç, meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, vegetatif gelişmeyi düzenlemek, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve derim işleri ile kültürel etkinlikleri kolaylaştırmaktır.

Yaz budaması özellikle meyve ağaçlarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir teknik işlemdir. Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunsulaşmaya başladıktan sonra yapılabilir. Genellikle ağaçlar üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen gelişmeleri ama yardımcı dalların zararına olan dallar kesilerek çıkartılabilir yada eğilip bükülebilir. Bazı dallar da açıları genişletilerek gelişmeden alıkonulabilir.

5.Elmada Gözler ve Dallar:

Budama ile ağaç üzerindeki istenmeyen ve şekil bozukluğu meydana getiren dallar çıkarılmaktadır. Bu sebeple kısaca gözlerden ve sürgünlerden bahsetmekte fayda vardır.

5.1.Gözler:

Etrafı tüy ve pullarla çevrilerek dış etkenlerden korunmuş büyüme noktalarıdır. Meyve ağaçlarında dal, yaprak ve çiçekleri oluştururlar.Yaprak, sürgün ve çiçek gözleri olarak ayrılabilirler.

Yaprak gözleri, basık, üçgen ya da hafif kabarık, sivri, oval şekillerde olabilir. Elmada bir yıl önceki sürgünün yaprak koltuklarında oluşur. Sürgün gözleri, büyüme noktalarında olduğu gibi odun dallarının uzun ekseni üzerinde de oluşur. Çiçek gözleri, meyve dallarında bulunur. İri, yuvarlak, kabarık veya oval olabilir. Elmada çiçek ve yaprakları oluşturur.

Dalların üzerindeki konumuna göre de gözler; Uç gözler, dalların büyüme noktalarında olur. Yan gözler, dalların uzun ekseni boyunca oluşur. Stipüler gözler, bir gözün alt kısmının sağ ve sol tarafında olmak üzere iki adettir. Çok küçüktürler. Ana gözün baskısı altında oldukları için sürmezler. Ekolojik ve mekanik etkilerle bu baskı ortadan kalktığında veya ana göz koparılırsa bu gözler sürer ve karşılıklı iki dal sürer.

5.2. Dallar:   

      Oluşturdukları gözlere göre dallar;

- Uç Dallar: Büyüme noktalarındaki gözlerin sürmesiyle oluşur. Ağacın şekillenmesinde önemli rol oynar.

- Erkenci Dallar: Aynı yıl içerisinde oluşan tomurcukların aynı mevsimde sürmesi sonucunda oluşur. Daha çok fidanlarda görülür.

- Yan Dallar:

- Obur Dallar: Gövde ve yaşlı dallardaki uyur gözlerden oluşur. Dik olarak çok hızlı büyür. Boğum araları çok geniş, gevrek bünyeli ve az verimli dallardır. Besin maddelerini çok bol kullanır. Meyve ağaçlarının ömürlerini kısaltırlar. Budama sırasında kesinlikle çıkarılmalıdır. Ancak kırılan dalların vb. yerine, eğilerek verimli hale getirilebilir.

-Stipüler Dallar: Stipüler gözlerden oluşur. Esas gözün alt kısmının sağında ve solunda olmak üzere iki adettir. Esas göz bir şekilde zedelendiğinde veya koparıldığında her iki stipüler göz de sürer.

      Üzerindeki gözlerin özelliklerine göre;

-Odun Dalları: Yalnız odun gözlerini içerir. Yıllar geçtikçe üzerinde meyve dalları da oluşur. Ana ve yardımcı dallar olarak ayrılır. Ana dallar gövdeden çıkarak taç kısmını oluşturur. Yardımcı dallar da ana dallar üzerinde oluşur. Boğum araları uzundur.

-Karışık Dallar: Hem odun hem de meyve gözlerini birlikte bulundurur. Ağacın beslenmesine ve meyve vermesine yardımcı olurlar.

-Meyve Dalları: Genellikle üzerinde sadece meyve gözü bulunduran dallardır.

    Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçlarında Meyve Dalları:

-  1-Topuz: Boğum araları birbirine çok yakın olan meyve dalıdır. Boyları 1-2 mm. den 8 cm. e kadar değişebilir.Genellikle odun gözleriyle son bulur. İlk oluştukları yıl içerisinde topuzların üzerinde rozet şeklinde 2-5 adet küçük yaprak vardır. Çeşit özelliğine ve bakım beslemeye bağlı olarak 1-10 yılda meyve gözüne döner.

2-Lamburt: Topuzların uçlarındaki odun gözünün meyve gözüne dönüşmesiyle oluşur. 2-3 ya da daha yaşlı dallar üzerinde bulunur.

3-Kese: Yedek besin maddelerinin depo edildikleri dallardır. Topuzların uç kısımlarında oluşur. Üzerinde topuz, lamburt ve kargılar bulunabilir. Meyveler, keseler büyükse büyük, küçükse küçük olur.

4-Kargı:  5-20 cm. uzunluğundaki meyve dallarıdır. Üzerinde meyve gözü bulunanlar taçlı kargıdır. Kargıların ucunda bazen odun gözlerine bazen de bazı armutlarda dikenlere rastlanabilir. Bunların meyve gözüne dönüşmesi 1-10 yılda olur. Kargıların üzerindeki odun gözleri de zamanla topuz ve lamburtlara dönüşebilir.

5-Dalcık: Kargı ile odun dalı arasında bir meyve dalıdır, meyve gözü ile sonuçlanır. Budamada zorunluluk olmadıkça dokunulmamalıdır. Meyve ağaçlarının ilk yıllarında dalcıkların ucundaki meyve gözleri alınmalıdır.

6-Çıtanak: Topuz, lamburt, kese ve kargıların bir arada olmasıyla oluşur. Daha çok yaşlı ağaçlarda görülür. Ağaçta fazla miktarda bulunması ağacın yaşlanmasına işarettir. Gençleştirme budaması sırasında bunların bir kısmı çıkarılmalıdır.

           6.Terbiye Sistemleri:           

             6.1.Merkezi Lider Terbiye Sistemi:

   Bu tip bir budama şeklini çöğür anacı, MM111, MM106, gibi kuvvetli veya yarı bodur gelişen anaçlar üzerinde aşılı olan elma çeşitlerinde uygulamak mümkündür. Genç elma ağaçları için en kolay terbiye sistemi merkezi lider sistemidir.     

           

Dikim, sonbaharda ağaçların yaprak dökümünden ilkbaharda gözler uyanıncaya kadar olan sürede yapılabilir.

            Meyve bahçesinde dikilecek fidan dallı veya kamçı şeklinde dalsız olabilir. Dikim sistemine göre açılan çukurlara aşı noktası 5-10 cm toprak yüzeyinde olacak şekilde kök tuvaleti fidanlar dikilir. Eğer fidan kamçı şeklinde dalsız fidan ise dikimden sonra bunun 75 cm üzerinden tepesi vurulur. Tepesi vurulurken ki son göz aşı noktasının ters tarafında olmalıdır. Böylece yetişen ağaç bir denge halinde olur. Eğer bir veya iki yaşlı dallı fidan dikilecekse 4-5 adet geniş açılı yan dal bırakılır, tepesi de en üstteki yan dalın 25 cm. üzerinden vurulur. Toprak seviyesinden itibaren 45 cm. e kadar olan dallar dipten çıkarılır. Bu yan dalların 1/3’ü kesilerek uç alınmalıdır. Yan dallar ağaç etrafına eşit mesafeden yerleştirilmelidir.

 1.Birinci Büyüme Sezonu

                                            

Dikimi takip eden yaz ayları başında şekil   verme işlemlerine başlanır. Sürgünler 7,5-10 cm olunca yaz budamasına başlanır. İlk iş olarak dik büyüyen fidanın üst tarafına en yakın olan sürgün lider olarak seçilir.

Özellikle dar açılı çıkan dalların açıları yayıcılarla (kürdan, mandal, kamış vs.) genişletilmelidir. Dalsız bir fidan dikildiğinde yaz aylarında oluşan sürgünlerden 3-6 tane iyi ana dal seçilir. 5 tane olması idealdir. (Şekil 6.2.) Diğer çıkan sürgünler varsa çıkartılır. Liderle rekabet edenler çıkartılır. Dallar arasında düşey olarak 7,5-25 cm arası bir mesafe olabilir. Böylece birinci katı oluşturacak dallar seçilmiş olur. En alt dal ile toprak yüzeyi mesafesi arası en az 45 cm olmalıdır.

Durgun dönemde birinci katı oluşturan dalların en üstündekinin 50-60 cm yukarısından liderin tepesi vurulmalıdır. Oluşturulan açıları genişletilen yan dalların 1/4 ü kesilir. Yan dalların ucu lider seçilen daldan aşağıda olmalıdır.

2.İkinci Büyüme Sezonu

Birinci katın 50-60 cm üzerinde ikinci bir kat oluşturulmalı. İkinci kat olarak 3-5 dal seçilir.Dalların açıları geniş olmalı, gövde ile dal arası açı 45-60^o arasında olmalı. Geniş olanlarda daraltılmalıdır.

Yeni oluşturulan ikinci katın dalları birinciden daha kısa olmalıdır.Böylece alttaki dallar gölgelenmez. Ana dalların uçları 1/3 oranında kısaltılmalıdır. Bu tip bir budama ile piramit şekli (Noel ağacı) şekli elde edilir. Alt kattaki ana dallarda çatallar çıkarsa bu hep aynı yönde bırakılmalı, simetriye dikkat edilmeli.

3.Üçüncü Ve Takip Eden Diğer Yıllarda Budama

Önceki  yapılan işlemlere devam edilir. Her yıl ana dalların ve liderin ucundan 1/3 kesilir. Ağaç çeşidine, toprak ve iklim durumuna göre 8-12 ana dal olgun verim çağında bir ağaçta bulunmalıdır. Buna göre ihtiyaca göre 3. Bir kat da oluşturulabilir.

Her ana dal arasında düşey olarak 10-15 cm bulunmalı. Açılar dar ise genişletilmeli, yaklaşık 45-60^o lik bir açı olmalıdır. Ölü dallar, hastalıklı ve kırılmış dallar seçilerek budanır. Dar açılı ve dik büyüyen dallar, yaz budaması boyunca çıkarılmaz kış budamasında çıkarılır. Yan dallarda az yan sürgün varsa tepesi 1/3 oranında kısaltılır ve sürgüne teşvik edilir. Merkezi lidere ve ana yan dallara rakip dallar yaz budamasında çıkarılır. Yan dallar ilk beş yıl açı genişletmeye açı genişletmeye ihtiyaç duyar. Yayılan yada açısı genişletilen dallar sonraki yıllarda kuvveti azalır ve meyve gözü gelişimi artar.

p>Ağaç meyveye oturduğunda daha hafif terbiye uygulanır, minimum yaz budamasına ihtiyaç duyar. Birinci adım, ölü, hastalıklı ve zarar görmüş dallar, dik sürgünler çıkartılır. Gölgelenmeyi önlemek için şekil verme ve destek kesimleri ile yan dalların tepesini vurma Noel ağacı şekli oluşturmada önemlidir.

                           6.2.Düşey Eksenli Terbiye Sistemi:

 Bu sistemde güçlü tepesi vurulmamış lider yerden 3-3.5 m büyüyünceye kadar uzamasına izin verilir. Bu merkezi eksen etrafına meyve yüklü dalın dar bir silindir formunu alması şeklidir. Merkezden dışa açılarak oluşan dalların çapı ağacın üst kısmına doğru tedricen azalmalıdır. Yan dallar kalınlığı daima gövde kalınlığından az olmalıdır aşağıdaki dallar uzun üstteki biraz kısa daha üstteki daha kısa şeklinde silindir-konik bir şekil oluşmalıdır. Bu sistemde çok az bağlama , eğme vardır. İlk 3 yıl boyunca budama işlemi yapılır. Budamada iki yaşlı ve daha yaşlı dallar kesilerek yan dallar yenilenir.

 Mark ve M 9 anacı tavsiye edilmektedir. Mark anacı düşük sıcaklık zararlarına daha az hassas ve M9 anacından hafif daha geniş taç meydana getirir. Genelde M9, M26 anaçları ve spur tipler için M7, MM 106 anaçları bu terbiye metoduna uygundur.

            M 9 anacıyla 1.2-2 m sıra üzeri ve 3,5-4.5 m sıra arası mesafede dikilebilir.     Destek Sistemi; Bunun için her bir fidana bambu kamışı veya demir borudan bir destek gereklidir. Bunlara ayrıca her 7-10 ağaca bir yaklaşık 10 cm çapında direkler dikilmesi gerekir. En üstten 2.7 m civarında bir yükseklikten tek tel geçirilebilir veya ihtiyaç olursa ikinci veya üçüncü tel geçirilebilir.  

           

Destek Sistemi:

            Tam bodur anaçlarla kurulan bahçelerde, erken verim alınabilmesi için dikimi müteakip mutlaka destek sistemi kurulmalıdır. Bunun için her ağaca demirden veya kargı dediğimiz saz kamışından(7) destek gereklidir. Her 7-10 ağaca daha kalın 10 cm. çapında demir veya ahşap direk(5) dikilir. En üstten 2,7 m. civarında tek tel(3) geçirilir. İhtiyaç halinde iki veya üçüncü tellerde geçirilebilir. İlk direk(4) 60 ^o  lik meyille dikilir. Teller sağlam ve gergin durabilmesi için yere sabitlenir.(1). Ayrıca ilk direkten (4) önce tellerin gerginliğini sağlamak için bir mekanizma(2) takılabilir.

 Dikim Budaması ve Birinci yıl budaması;

 Dalsız    fidan  ise  75  cm’den  tepesi  vurulur. (Şekil.6.2.2.A)  Tepe  kesimi  bir  daha  yapılmaz. Eğer  lider   gelişimi   zayıfsa sonraki yıl yeniden  tepesi  kesilebilir. Dallı  fidan  ise  lider  dal, üstteki  yan  dalın  25  cm  üzerinden  tepesi  kesilir.  Bu  da aşı noktasından  90-100  cm yukarısına isabet eder. 1-2 yan  dal  varsa  bunlar  çıkartılır.(Şekil.6.2.2.B)

Lideri dikimle beraber bir hereğe  bağlamak  gerekir.  Yan  dallar   liderin etrafına eşit açılı dağılmış olmalıdır.  Dallar  45-76 cm  yükseklikte  olmalıdır. 45 cm aşağıdaki   dallar çıkartılır.

Yan dallar  liderle 45-60^O açılı  olmalıdır. Lider ile dar   açı   yapan   dallar   ve  uygun   yayılış göstermeyen Gövdedeki   dallar  çıkartılmalıdır. Açı  genişletmek  için kürdan (dal ufaksa),biraz büyükse yayıcı ağaç parçacıkları, çubuklar  veya  çamaşır  mandalına  bağlı  beton ağırlıklar kullanılabilir.(Resim.6.2.2.) Ağaç ağırlıkları Ağustos sonunda çıkarılmalıdır. Yan  dalların  açısı  45^O civarında olmalıdır. Yataydan 45^O’den az olan dallar meyve ağırlığı ile daha da açısı genişler. Bu sistemde çok az  bağlama yapılır.

Dik büyüyen dallar dormant dönemde çıkartılır. Pinching tekniği (elle sürgün kopartma ) tepesi vurulan liderden yeni kenar sürgünleri 7-10 cm olur olmaz 2-3 rakip sürgün elle koparılır ve lider serbest bırakılır. Bu davranış Temmuz sonuna kadar her 14 günde bir tekrarlanır.

 İkinci yıl budama;

            Martta liderle rekabet eden güçlü dalların çıkarılmasıyla ağacın dar piramit şekli korunmaya çalışılır. Kuvveti azaltmak için daha az budama yapılmalıdır. Dik sürgünler ve aşırı güçlü dallar çıkartılır. Dal keserken (o yerden dal çıkması isteniyorsa ) tırnaklı kesim yapmak gerekir. Eğer tekrar çıkmasını istemediğimiz bir dal ise düz kesimle çıkartılmalıdır. Ağaç aşırı kuvvetli ise meyveye yatıncaya kadar  hiçbir dalı çıkartmamalıyız. Yalnızca yaz budaması yapılmalıdır. Meyve tutumundan sonra 2-3 elma ağaçta kalabilir. Genelde ikinci yılda elmaların çoğu Haziran’a kadar çıkartılmalıdır. Fazla meyve ağacın vegetatif büyümesini yavaşlatır ve sonraki hayat süresini azaltır. Haziran da dallar düşeyle 45-60^O’e az açı yapacak şekilde genişletilmelidir.

 Lider, dikim yılında budandıktan sonra tekrar budanmaz. Eğer gelişme zayıfsa ikinci yıl tekrar tepe kesimi yapılabilir. Liderle rekabet eden yan sürgünler geniş şekle teşvik etmek ve zayıflatmak için her 14 günde elle koparılmalıdır. Bu işlem sürgünler 7-10 cm olunca başlar ve Temmuz sonuna kadar devam eder. Dikim yılında yeterli dallanma yoksa (4’den az ise) tepeyi yeniden sürdürmelidir.

 Üçüncü yıl budama

            2. yıldaki aynı işlemler yapılır. Lidere yerden  uzanabiliyorsa pinching tekniği uygulamasına devam edilir. Erken ilkbaharda ağacın üst kısmındaki yeni çıkan dalların açıları genişletilir. Uygun şekle getirilir. Lider direğe bağlanır. Haziran ortasına kadar lider 240 cm uzunluğunda olmalıdır. Seyreltme kesimleri yapılabilir. Tırnaklı  kesim yapmak gerekir. Ağaçta meyveler daha çok oluncaya kadar bilhassa dip kısımlardaki meyveler ve dallar da seyreltmeye başlanmamalıdır. Meyvenin büyümeyi kontrol ettiği unutmamalıdır. Budama yapılınca büyüme teşvik edilir. Durgun dönemde komşu ağacın birbirine değen dalları budanır. 2 ve daha yaşlı dalları piramit şeklinde yapmak daha az güçlü bir yan dal yapmak için geriye doğru kesilmelidir. Bir yaşlı dallar kesilmemeli, bu olay aşırı büyümeyi teşvik eder. Bu sistemde ağacın üzerinde meyve oluncaya kadar tepesi vurulmamalıdır ve lider meyve ağırlığı ile aşağıya çekilir.

                  

İkinci büyüme sezonunun ilkbahar                       Üçüncü yılın sonundaki durgun sezonda komşu ağacın birlikte büyüyen

başlarında merkezi lidere rakip olan                    ve temas eden alçaktaki dalları kesilir.

güçlü dallar çıkartılmalır.

 Verim çağında budama;

            Düşey eksen meyve bahçesi sisteminde verim çağında ağaç yüksekliği 300 cm civarındadır. Bu yüksekliğe gelen ağacın liderine 2 yöntemden biri uygulanır.

1-     En üst dal telin diğer tarafına kıvrılabilir.

2-     2 yaşlı dallar üzerinde daha zayıf yan dala kadar geriye budanır.

(A)     Ağaç uygun yüksekliğe gelince, merkezi lider kıvrılmalı ve direğe bağlanmalıdır

(B)     Yeni bir lider oluşturmak için zayıf bir yan dal üzerinden geriye kesim yapılmalıdır.

 Düşey eksen sisteminde en alttaki dallar daimidir ama iki yaşlı veya daha yaşlı dallar budama kesimleriyle periyodik olarak kısaltılır. Ağacın daha yukarı kısımlarında dar şekli korumak ve yeni dallar oluşturmak için lidere yakın kesimler yapılmalıdır. Başka bir dalı gölgeleyen dallar çıkartılmalıdır.                          

    6.3. İğ Şekli Terbiye Sistemi:

    Bu sistem nispeten güneşlenmenin az olduğu ekolojilerde kullanılmaktadır. Ağaçlar için ayrılan sınırlı yer içinde koni şekli muhafaza etmek için aşağıdaki ana dallarda gövdeye doğru sürekli kısaltma budaması, üstteki dallarda yenileme budaması yapılır. Ağacın gelişmesini yavaşlatmak için güçlü sürgünlerin düşük düzeyde gelişmesini sağlamak önemlidir. Ağaç yüksekliği genellikle 2,10 m ve taç genişliği 0,9-1,5 m arasındadır. Yaygın olarak tek sıralarda sıra arası mesafe 3-3,5m ve sıra üzeri mesafe 0,9-1,5m olarak uygulanmaktadır.

Genellikle M9, P22, Bud 9, P1, P2, Fulueren 56 anaçlarında kullanılmaktadır.

  a)      Dikim Yılında:

Fidanlar dallı veya dalsız olarak temin edilebilmektedir. Genellikle dallı fidanlar tercih edilmektedir, çünkü dallı fidanlar verime daha erken yatmakta, şekil verme nisbeten dalsız fidanlara göre kolay olmaktadır.

Dikimi yapılacak olan fidanlar dalsız  ise 75 cm. den, dallı ise üst dalın 25 cm. üzerinden (yaklaşık 85 cm.) tepesi vurulur. Topraktan itibaren 40 cm.’e kadar olan dallar dipten çıkarılır.

b)      1.Yıl :

Lider dal da bu yıldan itibaren uç kesimi yapılmaz, durgun dönemde zayıf bir dal üzerinden kesilir ve yukarıya bağlanır. Her yıl yapılacak olan böyle kesimler sonucu lider de zig-zag bir gelişme sağlanmış olur. Böylece liderin üstünlüğü baskı altında tutulur ve genç dalların kuvvetlenmesi sağlanır. Topraktan itibaren 40 cm. deki dallar dipten çıkarılır.

Yan dallar ağaçlara su yürüdükten sonra gövde ile geniş açı yapacak şekilde eğilirler veya bağlanırlar. Eğilemeyecek kadar dik gelişenler durgun dönemde dipten çıkarılırlar. Yan dallarda kesinlikle uç kesimi yapılmaz.

  c)      2.-3.Yıl :

Lider dalın terbiyesinde aynı yöntem uygulanır. Eğer ağaç çok kuvvetli gelişme gösteriyorsa lider 2 yaşlı dal üzerinden kısaltılabilir.

Yan dallarda uç kesimi kesinlikle yapılmaz, dalların açıları genişletilir. Eğilemeyecek kadar dik gelişen dal varsa durgun dönemde dipten çıkarılır. Ağacın şeklini bozan aşırı gelişme göstermiş ve sıklık meydana getiren dallarda da kısaltma yapılmaz bu dallar dipten çıkarılır.

d)      4.ve daha sonraki yıllar:

Bu sistemde ön görülen ağaç yüksekliği 2,1-2,5 m. dir. Gölgeleme nedeniyle meyve kalitesi düşeceği için ağaç yüksekliği bu seviyeye geldiğinde liderde zayıf bir dal üzerinden her sene geriye kesim yapılır. Aynı şekilde yan dallar da,  ağaç için ayrılan yaşama alanını aştıkları taktirde geriye kesimlerle bu sırlar içerisinde tutulması gerekmektedir.

Tacın en alt kısmında oluşmuş dallar dipten çıkarılır çünkü bu dallarda ki meyveler toprağa yakın olduğundan kalitesiz olur.

Gelişmenin çok kuvvetli olduğu durumlarda ağacın tepe kısımlarında yaz budaması yapılmalıdır.

Tomurcuklar patladıktan sonra dik ve kuvvetli gelişen dallar kürdan yardımıyla eğilmelidir. Çok güçlü ve dik gelişmiş sürgünler durgun dönemde dipten çıkarılmalıdır.

Gençleştirme budamasıyla kısa bir gövde oluşturarak yeni sürgünlerin çıkması sağlanır.

            7.Budama Araçlarının Dezenfeksiyonu:

             Budama yaparken kullandığımız aletler eğer dezenfekte edilmezse ağaçtan ağaca, bahçeden bahçeye hastalıkların bulaşmasında rol oynayabilirler. Çok basit yöntemlerle budama aletlerinin dezenfeksiyonu sağlanabilmektedir. Çamaşır suyu olarak bilinen Sodyum hypoklorid bu iş için kullanılan en pratik solüsyondur. Bu karışımla budamada kullandığımız makaslar, testereler vb. bir bahçeden diğerine geçerken veya hastalıklı olduğundan şüphelendiğimiz ağaçların budanmasından sonra temizlenmesi gerekmektedir. Böylece hastalıkların diğer ağaçlara ve bölgelere bulaşması önlenmiş olur

 8.Budama Yaralarına Yapılacak İşlemler:

             Kuvvetli gelişen ağaçlar zayıf gelişenlere göre yarayı daha çabuk kapatırlar. Yaralara, macun veya diğer dezenfektanlardan biri ile muamele edilir.

            İyi kesilmiş ve çabuk kapanan 5 cm. den küçük yaralara macun sürmek gerekmeyebilir.

            Yaralara sürülecek macun şöyle hazırlanır; 200 g. iç yağı eritilir. Daha sonra 200 g. balmumu , 200 g. reçine ve 100 g. zift katılır. Hazırlanan eriyik ateşten indirilir. 45 ^oC’ye gelince kadar içine yavaş yavaş alkol karıştırılır. Kabarma başlayınca  alkol karıştırma işlemine son verilir. Hazırlanan macun soğumadan kavanozlara doldurulur.

        
    9.Budama Artıklarına Yapılacak İşlemler:

            Budama artıkları üzerinde, hastalık ve zararlılar için kışlama ortamları oluşmakta, gelecek senenin enfeksiyon kaynağını oluşturmaktadır. Bahçedeki budama artıklarının ve yaprakların toplanıp yakılması sonucu gelecek senenin hastalık ve zararlı yönünden enfeksiyon kaynağının azalmasına neden olacaktır. Örneğin, elma yetiştiriciliği için önemli bir zararlı olan elma iç kurdu olgun larvaları, yazıcı böcekler, kırmızı örümcek erginleri vs. kışı budama artıkları, dökülen yaprakların alt kısımları vb. ortamlarda geçirirler.  

Kaynak:
Gökhan Öztürk

Ziraat Mühendisi

Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü

KAYNAKÇA:

1.       1. BURAK, M.; M.,BÜYÜKYILMAZ ve F., ÖZ., 1999. Yaprağını Döken Meyve Türlerinde Budama. Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü. Yayın No.79.Yalova

2.YILMAZ,M., 1990. Meyve Ağaçlarında Budama. Çukurova Ziraat Fakültesi.Adana.

3        3 .BARRIT,B.,H.,1992. Intensive Orchard Management. Good Fruit Grower. Yakima. Washington.

 4.ÖZBEK,S.,1978.Özel Meyvecilik. Ankara Üniversitesi.Ders Kitabı.11.Ankara.

 5.ÖZ,F., M.,BÜYÜKYILMAZ ve M.,BURAK,1995.Bodur Meyve Yetiştiriciliği. Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü.Yayın No.73. Yalova.